EKONOMİDE BÜYÜK DÖNÜŞÜM YAŞANIYOR

Nasıl mı? Diye soracak olursanız hafta sonuyla birlikte 5 günlük bayram tatili
boyunca İnternet üzerinden derlediğim bilgilerle kaleme aldığım ekonomik
değerlendirmeler içeren yazımı lütfen okuyun;
Geçen 20 yıl dünya ekonomisi için olağanüstü bir dönemdi. Bu dönemi
olağanüstü yapan küresel likiditenin daha önce görülmemiş bir hızla artmasıydı.
Bu dönem boyunca dünyanın hemen her ülkesinde menkul ve gayrimenkul
varlık fiyatlarında ortaya çıkan olağanüstü hızlı yükselişlerin temel itici gücü reel
ekonomi gelişmeleri değil, küresel likiditedeki büyük artış oldu. Dünya
ekonomisinde bundan sonra neler olacağını öngörebilmek için bunu çok iyi
anlamak gerekir. Küresel likidite, rezerv para birimi denen, dünya ticaretinde
bütün ülkeler arasında geçerli olan ve merkez bankalarında döviz rezervi olarak
tutulan para birimleri üzerinden tanımlanabilir. Günümüzde başlıca iki adet
rezerv para birimi vardır:  ABD Doları ve Avro. Japon Yeni ve İngiliz Sterlini ise
önem bakımından dolar ve Avro’yu epeyce geriden izleyen diğer iki rezerv para
birimidir. Teknik olarak küresel likidite, rezerv para birimlerinin ait olduğu
merkez bankalarının bilanço büyüklükleri ve bütün merkez bankalarının döviz
rezervlerinin toplamı olarak tanımlanabilir. Uygulamada ise küresel likidite
bolluğu dünya finans piyasalarında finansman temininin kolaylaşması, dünya
çapında ucuz ve bol kredi bulunabilmesi demektir. Dünya finans piyasalarındaki
değerlemeler de küresel likidite düzeyinin belirlenmesinde rol oynar.
Piyasalardaki değerlemelerin artması, borsalardaki ve tahvil piyasalarındaki
fiyatların yükselmesi küresel likiditeyi bollaştırırken bunların gerilemesi küresel
likiditeyi daraltıcı etki yapar. Küresel likiditenin olağanüstü yüksek bir hızla
artmaya başlamasında ilk adım 20 yıl kadar önce ABD’de Fed’in mortgage
kredilerini pompalaması oldu. Bunun sonucunda yıllardır USD 150-200 milyar
arasında seyreden ABD mortgage kredi hacmi 2005’te USD 1 trilyona ulaştı. Bu
operasyonla oluşturulan ekstra dolar likiditesi ABD ekonomisinden dünyaya
yayılarak Türkiye’de de 2002-2008 arasında hem de yüzde 132’lik toplam
enflasyona rağmen döviz kurlarının hemen hemen hiç artmamasını sağladı ve
AKP’nin iktidar başarısı için büyük bir armağan oldu. Buna karşılık bu dönemde
döviz kuru artışı enflasyonun çok gerisinde kaldığı için yerli sanayi ve tarım
üretimi rekabet gücünü kaybetmeye başladı ve kısmen tasfiyeye uğradı.
 ABD’nin mortgage kredilerini pompalamakta ölçüyü kaçırması ülkede oluşan
gayrimenkul balonunu patlatınca 2008 finansal krizi ortaya çıktı. Bu krizin
küresel bir ekonomik yıkıma dönüşmemesi için bu defa Fed doğrudan para
basarak bilançosunu büyütmeye başladı ve diğer büyük merkez bankaları da

ona katıldı. Bunun sonucunda  2007’de USD 4 trilyonun altında olan Fed ve
Avrupa, İngiltere ve Japonya merkez bankalarının toplam bilanço büyüklüğü
2021 sonunda USD 27 trilyona ulaştı. Ekonominin reel büyüme hızının çok
üzerinde parasal genişlemenin enflasyon yaratması genel kuraldır. Ne var ki
küresel likiditenin 20 yıl önce başlayan hızlı büyüme süreci 2020 sonuna kadar
küresel enflasyonda kayda değer bir yükselişe yol açmadı. Bunun temel sebebi
üretilen likiditenin genişlemeci maliye politikasıyla halka dağıtılmayıp sadece
bankalara aktarılması, burada oluşan çok büyük hacimli kredi havuzundan ise
sadece büyük şirketlerin yararlanabilmesiydi. Bu mekanizma halkın gelirini
doğrudan yükseltmediği için küresel likiditedeki büyük artış, gelişmiş ülkelerde
tüketici fiyatlarında önemli artışlara yol açmadı. Fakat bankalar ve büyük
şirketler ellerine geçen bu büyük kaynağı menkul ve gayrimenkul varlık
piyasalarına yönlendirdikleri için bu alanlarda 1920’lerden beri görülmemiş fiyat
artışları meydana çıktı. Başka bir deyişle, 2020 yılı sonuna kadar küresel likidite
artışı tüketici fiyatları enflasyonuna değil, sadece varlık fiyatları enflasyonuna
yol açtı. Son 20 yıl zarfında bütün dünyada bu mekanizmayla ortaya çıkıp
bugüne gelmiş olan menkul ve gayrimenkul varlık fiyatlarının hepsi esasen
spekülatif balondur. Türkiye’deki gayrimenkul fiyatları da halihazırda bu
balonlara bir örnektir.