Daha önceki bazı yazılarımdan anımsayacaksınız, felsefi konulara ilişkin, psikolojik tahlil ve analizler yapmaya çalışıyor, mesajlarımı böyle vermeyi yeğliyorum.  Yaklaşık dokuz yıl önce sosyal medya üzerinden bana gönderilen bir iletinin başlığı “Kifayetsiz Muhteris!” şeklindeydi. O iletinin içeriğinin henüz başında şöyle bir yorum yer alıyordu; “Dünyanın sorunu, akıllılar hep kuşku içindeyken, aptalların küstahça kendilerinden emin olmalarıdır!”

Bu yargıya varan iki psikiyatri uzmanı, 39 yıl kadar önce bir teori ortaya atmış ve şöyle demiş; ”Cehalet, gerçek bilginin aksine, bireyin kendine olan güvenini artırır!.”

Sonra ortaya atılan bu tez üzerine bir araştırma başlatılmış. Fizyolojik ve zihinsel alanda yapılan çeşitli uygulamaların sonucunda şu bulgulara ulaşılmış; “Niteliksiz insanlar, ne ölçüde niteliksiz olduklarını fark edemezler. Niteliksiz insanlar; niteliklerini abartma eğilimindedir. Niteliksiz insanlar, gerçekten nitelikli insanların niteliklerini görüp anlamaktan da acizdirler. Eğer nitelikleri, belli bir eğitimle artırılırsa, aynı niteliksiz insanlar, niteliksiz olduklarının farkına varmaya başlarlar!..”

Örneğin; Cornell Üniversitesi'ndeki öğrenciler arasında konuyla ilgili bir test yapılır ve klasik biçimde "Nasıl geçti?" sorusuna öğrencilerden yanıtlar vermesi istenir. Soruların yüzde 10'una bile yanıt veremeyenlerin “kendilerine güvenleri” müthiş olarak gözlemlenir. Onların "testin yüzde 60'ına doğru yanıt verdiklerini" düşündükleri; hatta "iyi günlerinde olmaları halinde yüzde 70 başarıya bile ulaşabileceklerine inandıkları" ortaya çıkar. Soruların yüzde 90'ından fazlasını doğru yanıtlayanlar ise “en alçakgönüllü” denekler olarak kabul edilir. Çünkü onlar, “soruların yüzde 70'ine doğru yanıt verdiklerini düşünen deneklermiş.” Tüm bu sonuçlar bir araya getirilir ve o meşhur ‘Dunning-Kruger Sendromu' adı verilen psikozun metni yazılır; “İşinde çok iyi olduğuna” yürekten inanan ‘yetersiz’ kişilerin, kendini ve yaptıklarını övmekten, her işte öne çıkmaktan ve aslında yapamayacağı işlere talip olmaktan hiçbir rahatsızlık duymazlar, sonucu ortaya çıkar. Bu türde insanların her şeyin hakkı olduğunu düşündüğü, böylelikle bu ‘cahillik ve haddini bilmeme’ karışımının mesleki açıdan da müthiş bir itici güç oluşturduğu gözlemlenir. Bu durumda ‘eksiler’ kariyer açısından ‘artıya’ dönüşür. Sonuçta, ‘kifayetsiz muhterisler’ her zaman ve her yerde daha hızlı yükselmiş olurlar!..

Bu arada; “Gerçekten bilgili ve yetenekli insanların çalışma hayatında, ‘fazla alçakgönüllü' davranarak öne çıkmadığı yüksek görevlere kendiliklerinden talip olmadıkları, kıymetlerinin bilinmesini bekledikleri gözlenir. Onlar elbette, ‘beklerken kırılırlar’ kendilerini daha da geriye çekerler! Muhtemelen üstleri ve büyükleri tarafından da ihtiras eksikliği ve en azından hırslı ya da iddialı olmamakla eleştirilir hatta suçlanırlar!..”

Elli sekiz yıla erişen yaşamın boyunca ve 35 yılı aşan meslek hayatımda ‘Kifayetsiz Muhteris’ diye tanımlanabilecek birçok insan tanıdım. Bana göre; “kifayetsiz muhteris” diye tanımlanabilecek bir kişi, ‘Dunning-Kruger Sendromu' da tanımlandığı gibi, en doğru şekliyle şöyle anlatılabilir; İşinde çok iyi olduğuna, yürekten(!) inanan yetersiz ve de aynı zamanda cahil olan o kişi, kendini ve yaptıklarını övmekten, her işte öne çıkmaktan ve aslında yapamayacağı işlere talip olmaktan hiçbir rahatsızlık duymaz. Aksine her şeyin hakkı olduğunu düşünür. Ancak bu cahillik ve haddini bilmeme karışımı mesleki açıdan müthiş bir itici güç oluşturur. Yaşamının içinde olan eksiler kariyer açısından artıya dönüşür ya da öyle zannedilir. Sonuçta, o kifayetsiz muhterisler, her zaman ve her yerde daha hızlı yükselirler!

Buna karşılık; Gerçekten bilgili ve yetenekli insanlar çalışma hayatında, fazla alçakgönüllü davranarak öne çıkmaz, çıkamaz, yüksek görevlere kendiliklerinden talip olmaz, kıymetlerinin bilinmesini beklerler. Elbette, beklerken kırılır kendilerini daha da geriye çekerler. Muhtemelen üstleri ve büyükleri tarafından da ihtiras eksikliği ve en azından hırslı ya da iddialı olmamakla suçlanırlar!..

Sizlere daha ne anlatayım, aslında 'bilim konuşurken, ahkam kesenlere susmak düşer!..