Balıkesir’in Söz Hazinesi
Halk kültürünün en sade, en samimi aynası dildir. Anadolu’nun her köşesinde, insanların duyguları, sevinçleri, özlemleri, hayata bakışları; sözle, ninnilerle, bilmecelerle, dualarla anlatılmıştır. Balıkesir de bu zenginliğin en güzel örneklerinden birini taşır. Bugün sizlerle, Balıkesir’in halk belleğinde yaşamaya devam eden bazı bilmece, ninni, deyim, atasözü ve duaları paylaşmak istiyorum.
Bilmecelerle Zekâ ve Mizah
Balıkesir bilmecelerinde hem ince bir gözlem hem de tatlı bir mizah vardır.
Mesela şöyle der bir bilmece:
Ne yerdedir ne göktedir, cümle âlem içindedir.
(Ayna)
Bir başka bilmece, insan yüzünü ustalıkla tarif eder:
Alt yanı sivri tepe içindedir, üst yanı çakıldak, daha üst muşulak, daha üstü ışıldak, üstü kara kolan, daha üstü bir alan.
(İnsanın yüzü)
Halkın gündelik yaşamı da bilmecelere yansımıştır:
İner reyhan gibi, oturur sultan gibi, dürülür hasır gibi, satılır esir gibi.
(Kar)
Çarşıda satılmaz, mendile konmaz, ondan tatlı bir şey olmaz.
(Uyku)
Kısacası Balıkesir bilmeceleri, bir yandan zekâyı çalıştırırken, bir yandan da yöre insanının yaşamına ışık tutar.
Ninnilerde Sevgi ve Doğa
Balıkesir ninnileri, annenin sevgisiyle doğanın sesini birleştirir. Her dizede hem şefkat hem umut vardır:
Yağmur yağar taşa vurur,
Altın saat beşe vurur,
Benim yavrum geççe uyur,
Ninni de ninni yavrum ninni.
Nenni desem dağlar uyur,
Dağlarda laleler büyür,
Benim yavrum şimdi uyur,
Uyusunda büyüsün ninni.
Bu dizelerde hem bir annenin duası hem bir yörenin naif duygusu saklıdır.
Deyimlerle Hayatın Gerçeği
Balıkesir’in deyimleri kısa ama derindir. Halkın yaşam tecrübesi bu birkaç kelimede gizlidir:
-Gün doğmadan neler doğar.
-Yörük at yemini kendi arttırır.
-Aç esner, tok geğirir.
Yani umut da, çalışkanlık da, hayatın sade gözlemi de bu deyimlerde kendine yer bulur.
Atasözlerinde Bilgelik
Atasözleri, bir toplumun hafızasıdır. Balıkesir’de söylenen nice söz, Anadolu’nun ortak aklını taşır:
-Az veren candan, çok veren maldan.
-İyilik et denize at, balık bilmezse Hâlik bilir.
-Gölgesinde oturulacak ağaç budanmaz.
-Kardeş kardeşi bıçaklamış, dönmüş yine kucaklamış.
Bu sözlerin her biri, yüzlerce yılın deneyimini bugüne taşır.
Dualarda Yüreğin Sıcaklığı
Balıkesir insanının ağzından düşmeyen dualar, aslında birbirine yönelttiği iyi dileklerdir:
-Allah hasretine(sevdiğine) kavuştursun.
-Allah işini rast getirsin.
-Allah dirlik düzenlik versin.
-Allah hayırlısını versin.
-Allah yardımcın olsun.
Bu sözlerde, sade ama derin bir insan sevgisi gizlidir.
Balıkesir’in halk dili, bu örneklerle sadece geçmişin bir hatırası değildir; bugünün de canlı bir mirasıdır. Çünkü her bilmece bir zekâ ışığı, her ninni bir sevgi sesi, her atasözü bir hayat dersidir.
Bu topraklarda söylenen her dua, hâlâ gönülden gönüle ulaşan bir selam gibidir.
